Eg vil prøve å seie noko om dei store linjene i EU sitt pågåande forskingsprogram.
Då gjeld det å finne kvar Norge og EU har felles interesser der meir forsking kan hjelpe utviklinga. Derfor arrangerte UiB og forskingsselskapet Norce eit større møte i Brussel for å peike på felt vi ser på som viktige hovudsatsingar framover: hav, kyst og arktis.
Motivasjon for endring
Kvifor er Horizon Europe viktig i ei tid når så mange peikar på meir forsking på hav og det marine ? Jau det er mange som no peikar på havet for å finne løysingar på akutte problem som energi, mat, mineralar og nye kjemikaliar.
Vi kan liste opp:
- FN med sine berekraftsmål har sett fokus på problema i havet og korleis internasjonalt samarbeid skal gje betre tilstand i innan 2030.
- Havpanelet, med Norge og Palau med sine ambisiøse planar om seks gonger meir berekraftig mat og 40 gonger meir berekraftig energi frå havet innan 2050.
- FN sitt pågåande havforskningstiår, med slagordet «The science we need for the ocean we want».
I tillegg er det andre initiativ som til dømes den politiske møteserien «Our Ocean» som nyleg møttes på Palau. Alle desse er viktige politisk med tanke på moblisering av folk sin motivasjon for endring, men ingen av dei nemnde tiltaka har ein vesentleg økonomisk motor.
Ein påverkingskanal
Horizon Europe har ein stor økonomisk motor. Eit forskingsprogram på nær 100.000 milliardar euro over 7 år kan verkeleg løfte kunnskapsnivå og bidra til samfunnsmessige endringar - spesielt sidan EU no ber om forskingsprosjekt med mykje sterkare samfunnskobling både mot forvaltning, folk og næringsliv. Store delar av midlane i den såkalla andre søyla er (Pillar 2) er kobla opp mot grunnleggande politiske strategiar slik som Green Deal, Biodiversity Strategy og Farm to Fork Strategy.
Med dette som bakteppe har Norge ein påverkingskanal inn mot strategien i dette store programmet gjennom Norges Forskingsråd og departementa. Dei konkrete programma for dei fire første åra er stort sett ferdig utforma mens strategi og konkrete program for 2025 til 2027 er i støypeskeia. I og med at dei siste åra har gitt oss covidkrise, energikrise, klimakrisa, forsyningskrise og til slutt også krig i Europa er det mange grunnar til at strategi og vinkling vil endrast i programmet. Derfor er det viktig for oss å fokusere og prioritere tema der Norge og EU har felles strategi– og forskingsinteresse.
Mange gode program
Med arrangementet i Brüssel og eit felles innspelsdokument fekk Norce og UiB høve til å gje innspel på tema knytt til hav og arktis. På det siste feltet er forsking på miljøendringar inklusive eit meir isfritt Arktis sentralt. Her er både sikkerheit, miljøproblem, marine ressursa og transport viktige tema der Norge og EU kan vidareutvikla felles forskingsprogram og investeringar i infrastruktur.
For forsking på hav og mat frå havet er det mange gode program i Horizon Europe allereie og vi fokuserte derfor ekstra på kystsona denne gongen. Ingen stad vil brukarinteresser vere så ofte i konflikt som nær kysten. Behovet for å forstå prosessar i kystsona krev koordinert interdisiplinær forsking som ser på ulike sektorar sine behov. Det skulle vere nok å peike på dei store planane om vindkraft til havs som vil ha stor påverknad på mange miljøområde, men som og er ein del av planen om meir berekraftig energi frå havet.
Meir lågtrofisk produksjon
Vidare er Norge som storleverandør av sjømat til EU ein viktig del av EU sin matsikkerheit. Heile EU inklusive UK hadde om lag same akvakultur-produksjon i 2020 som Norge. Sjølv om EU hadde om lag dobbelt så stor fangst, med om lag 5 ½ millionar tonn sjømat mot Norge sine 2 ½ millionar tonn, går sjømaten i hovudsak frå Norge til EU.
Vi er deira desidert største leverandør. Meir effektiv og berekraftig sjømatproduksjon i Norge er i EU si interesse når importen frå Russland truleg er i ferd med å stoppe. Forsking på matsystem som inkluderer sjømat blir eit viktig bidrag, og målet om meir lågtrofisk produksjon som for eksempel blåskjel er viktig for både klima- og biodiversitet.
Så vil det nok vere slik at med dei kriser vi no ser i Europa vil det vere ein seier i seg sjølv om forskingsaktiviteten ikkje vert redusert. Dersom vi frå norsk side kan bidra til å utvikle det som skjer i høve til hav, klima og berekraftig energi er mykje oppnådd. Men det er og klart at Norge sjølv må vere ein finansiør av god og målretta forsking for å løyse store samfunnsproblem. Borten Moe er jo inne på det i langtidsmeldinga for forsking der berekraftig fôr og utanforskap er nye samfunnsoppdrag, så noko kan vi hente heime og , men betre marin vinkling på EU sine program er gull verdt.
